مقدمه
این کتاب را هدیه میکنم به
سَیِّدِنا وَ نَبِیِّنا مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللّهِ وَ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ اِلی مَوْلانا وَ مَوْلَی الْمُوَحِّدینَ عَلِیٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ وَ اِلی بِضْ عَۀِ الْمُصْ طَفی وَ بَهْجَ ۀِ قَلْبِهِ
لائِمَّۀِ التِّسْعَۀِ الْمَعْصُومینَ الْمُکَرَّمینَ مِنْ وُلْدِ سَیِّدَةِ نِساءِ الْعالَمینَ وَ اِلی سَیِّدَيْ شَبابِ اَهْلِ الْجَنَّۀِ، السِبْطَیْنِ، الْحَسَنِ وَ الْحُسَ یْنِ وَ اِلَی ا
لانْبِیاءِ وَ الْمُرْسَلینَ، الْمُعَدِّ لِقَطْعِ دابِرِ الظَّلَمَ ۀِ وَ الْمُدَّخِرِ لاِِحْیاءِ الْفَرائِضِ وَ مَعالِمِ لارَضینَ وَ وارِثِ عُلُومِ ا الْحُسَ یْنِ لاسِیَّما بَقِیَّۀَاللّهِ فِی ا
لاعْداءِ اَیُّهَا السَّبَبُ الْمُتَّصِ لُ لاوْلِیاءَ وَ یا مُذِلَ ا الدّینِ، الْحُجَّۀِ بْنِ الْحَسَنِ صاحِبِ الْعَصْ رِ وَ الزَّمانِ عَجَّلَ اللّهُ تَعالی فَرَجَهُ الشَّریفَ فَیا مُعِزَّ ا
لارْضِ وَ السَّماءِ قَدْ مَسَّنا وَ أَهْلَنَا الضُّرُّ فی غَیْبَتِکَ وَ فِراقِکَ وَ جِئْنا بِبِضاعَۀٍ مُزْجاةٍ مِنْ وِلائِکَ وَ مَحَبَّتِکَ فَاَوْفِ لَنَا الْکَیْلَ مِنْ مَنِّکَ بَیْنَ ا
( وَ فَضْلِکَ وَ تَصَدَّقْ عَلَیْنا بِنَظْرَةِ رَحْمَۀٍ مِنْکَ اِنّا نَریکَ مِنَ الْمُحْسِنینَ ( 4
172 . آیه (لزوم مراجعه اعضاي خانواده به مشاورینِ متخصص)
اشاره
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاَّ رِجالاً نُوحی إِلَیْهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ ما پیش از تو جز مردانی که به آنها وحی
میکردیم نفرستادیم، اگر نمیدانید از اهل اطلاع سؤال کنید. ( 43 / نحل)
شرح آیه از تفسیر نمونه
اشاره
آري این مردان از جنس بشر بودند، با تمام غرایز و عواطف انسانی، دردهاي آنها را از همه بهتر تشخیص میدادند و نیازهاي آنها
را به خوبی درك میکردند، در حالی که هیچ فرشتهاي نمیتواند از این امور به خوبی آگاه گردد و آن چه را در درون یک انسان
میگذرد به وضوح درك کند. مسلما مردان وحی وظیفهاي جز ابلاغ رسالت نداشتند، کار آنها گرفتن وحی و رساندن به انسانها و
صفحه 54 از 369
کوشش از طرق عادي براي تحقق بخشیدن به اهداف وحی بود، نه این که با یک نیروي خارقالعاده الهی و برهم زدن همه قوانین
طبیعت، مردم را مجبور به قبول دعوت و ترك همه انحرافات کنند، که اگر چنین میکردند ایمان آوردن افتخار و تکامل نبود.
اگر این موضوع را نمیدانید بروید و از اهل اطلاع بپرسید: فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ » : سپس براي تأکید و تأیید این واقعیت اضافه میکند
مفهوم وسیعی دارد که همه آگاهان و اهل اطلاع را در « اَهْلَ الذِّکْرِ » به معنی آگاهی و اطلاع است و « ذِکْر » .« إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ
زمینههاي مختلف شامل میشود و اگر بسیاري از مفسرین اهل ذکر را در اینجا به معنی علماي اهل کتاب تفسیر کردهاند نه به این
معنی است که اهل ذکر مفهوم محدودي داشته باشد بلکه در واقع از قبیل تطبیق کلی بر مصداق است زیرا سؤال درباره پیامبران و
رسولان پیشین و این که آنها مردانی از جنس بشر با برنامههاي تبلیغی و اجرایی بودند قاعدتا میبایست از دانشمندان اهل کتاب و
علماي یهود و نصاري بشود، درست است که آنها با مشرکان در تمام جهات هم عقیده نبودند، ولی همگی در این جهت که با
اسلام مخالفت داشتند، هماهنگ بودند، بنابراین علماي اهل کتاب (صفحه 5) براي بیان حال پیامبران پیشین منبع خوبی براي
مشرکان محسوب میشدند.
در هر موضوعی باید به متخصص همان موضوع مراجعه کرد
آیه فوق بیانگر یک اصل اساسی اسلامی در تمام زمینههاي زندگی مادي و معنوي است و به همه مسلمانان تأکید میکند که آن
نه « مسأله تخصص » چه را نمیدانند از اهل اطلاعش بپرسند و پیش خود در مسایلی که آگاهی ندارند دخالت نکنند. به این ترتیب
تنها در زمینه مسائل اسلامی و دینی از سوي قرآن به رسمیت شناخته شده، بلکه در همه زمینهها مورد قبول و تأکید است و روي این
حساب بر همه مسلمانان لازم است که در هر عصر و زمان افراد آگاه و صاحب نظر در همه زمینهها داشته باشند که اگر کسانی
مسایلی را نمیدانند به آنها مراجعه کنند. ولی ذکر این نکته نیز لازم است که باید به متخصصان و صاحب نظرانی مراجعه کرد که
صداقت و درستی و بینظري آنها ثابت و محقق است، آیا ما هرگز به یک طبیب آگاه و متخصص در رشته خود که از صداقت و
درست کاریش در همان کار خود، مطمئن نیستیم مراجعه میکنیم؟ لذا در مباحث مربوط به تقلید و مرجعیت، صفت عدالت را در
کنار اجتهاد و یا اعلمیّت قرار دادهاند، یعنی مرجع تقلید هم باید عالم و آگاه به مسائل اسلامی باشد و هم با تقوا و پرهیزکار.
( (صفحه 6
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
در آیه مورد بحث روي سخن را به پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله نموده و میفرماید: وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاَّ رِجالًا نُوحی إِلَیْهِمْ
و ما پیش از تو و رسالت تو نیز جز مردانی را که به آنان وحی فرستادیم و به نور و فروغ وحی دلهایشان را نورباران ساختیم، به
رسالت نفرستادیم. منظور آیه شریفه این است که آنان نیز پیامبر ما بودند و از نعمت گران وحی و رسالت بهرهور و تو نخستین آنان
نیستی که شركگرایان تعجّب میکنند و اصل رسالت را انکار مینمایند. بدین وسیله آفریدگار هستی براي شركگرایان روشن
میسازد که پیامبر باید از خود انسانها باشد تا مردم او را بنگرند و با شنیدن گفتارش با او به گفت و شنود بپردازند؛ و این پندار که
چرا به جاي او فرشتهاي نیامده است تا پیام خدا را برساند، پنداري سست و بیاساس است، چرا که پیش از او نیز پیامبران بیشماري
آمدند و این سالار و آخرین آنان است. فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ. در تفسیر این فراز سه نظر آمده است: 1 به باور
یا دانشوران کسانی هستند، که به تاریخ و تحولات تاریخی و سرگذشت پیشینیان « اَهْل ذِکْر » منظور از ،« اَزْهَري » و « زَجّاج » ،« رُمّانی »
به مفهوم آگاهی و در برابر « ذکر » آگاهی دارند، خواه از توحیدگرایان باشند و یا از تاریک اندیشان و کفرگرایان؛ چرا که واژه
بیخبري و ناآگاهی و فقدان دانش است. بنابراین پیام آیه این است که این واقعیت را که خدا هماره پیامآورانی فرستاده است و
صفحه 55 از 369
و « اِبْن عبّاس » آنان مردم را به سوي توحید و تقوا فرا خواندهاند از آگاهان بپرسید و کاري به عقیده آنان نداشته باشید. 2 امّا به باور
منظور پیروان کتابهاي آسمانی است و پیام آیه شریفه این است که: اگر نمیدانید از پیروان تورات و انجیل بپرسید. « مُجاهِد »
(صفحه 7) با این بیان، این خطاب به شركگرایان است؛ چرا که آنان نویدهاي یهود و نصاري را که از کتابهاي خود در مورد
« اِبْن زَیْد » پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله میدادند باور نمیداشتند و آنها را دروغ میانگاشتند. 3 از دیدگاه پارهاي از جمله
به مفهوم قرآن شریف آمده است. از حضرت باقر علیهالسلام آوردهاند که فرمود: « ذِکْر » منظور پیروان قرآن است؛ چرا که واژه
این دانشوران و آگاهانی که خدا مردم را به سویشان راه مینماید تا پرسشهاي خود را از آنان بپرسند و هدایت ؛« نَحْنُ اَهلَ الذِّکْرِ »
است « ذکر » یاد کرده( 1)، که با این بیان، آن حضرت « ذکر » شوند ما هستیم. گفتنی است که خدا در قرآن شریف پیامبر را با عنوان
. 1. سوره طَلاق، آیه 10 ***** ( درست همانگونه که در روایات بسیاري آمده است.( 2 ؛« ذکر » و خاندان وحی و رسالت خاندان
2. لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَۀ قالَ عَلِیٌّ علیهالسلام: نَحْنُ اَهْلَ الذِّکْرِ. هنگامی که آیه مورد بحث فرود آمد، امیرمؤمنان علیهالسلام فرمود: ما
( هستیم و این آیه در مورد ما فرود آمده است. اِحْقاقُ الْحَقّ، ج 3، ص 482 . (صفحه 8 « ذکر » خاندان وحی و رسالت، اهل
173